Psikopatlar, psikolojik gerilim filmleri izleyen ya da gerçek suç podcast’lerini düzenli olarak dinleyen birçok kişinin aşina olduğu bir konudur. Ciddi suçlular arasında psikopatların bulunması olağan dışı değildir. Hatta her 10 kişiden birinin psikopat ya da psikopatik özellikler taşıdığı tahmin edilmektedir. Ancak, her psikopat suçlu olmaz.
Peki bir psikopatı tam olarak nasıl tanımlarsınız? Psikopatlar her zaman soğukkanlı mıdır ve psikopatik özelliklere sahip bir kişiyi nasıl tanıyabilirsiniz?
Psikopat Tanımı: Psikopat, dissosyal kişilik bozukluğunun en şiddetli formuna sahip kişidir ve bu duruma psikopati denir. Psikopati, empati eksikliği ya da yokluğuyla karakterizedir. Psikopatlar genellikle pişmanlık hissetmez, duygusal olarak soğuk (hipotermik), başkalarına karşı merhametsizdir. Ayrıca dürtüsel davranma eğilimindedirler ve kendi ihtiyaçlarını karşılamak için güçlü bir arzuya sahiptirler.
Psikopati, farklı şekillerde kendini gösterebilir ve tüm belirtiler her bireyde görülmeyebilir. Bunun yanı sıra, psikopat olarak kabul edilmeyen fakat psikopatik özellikler sergileyen kişiler de vardır. Psikopatlar genellikle hedeflerine ulaşmak için acımasızca hareket eder. Günlük yaşamda ise karizmatik, açık fikirli ve arkadaş canlısı görünebilirler. Ancak bu samimiyet, çoğu zaman sadece bir araçtır; manipülatif bir doğaya sahiptirler.
Planları başarısız olduğunda ise “diğer” tarafları ortaya çıkar: acımasız, vahşi ve düşüncesizce hareket edebilirler. Psikopati, genellikle dissosyal ya da antisosyal kişilik bozukluğu ile ilişkilidir. Ayrıca, psikopatların narsisistik veya borderline kişilik bozukluklarına da sahip olması nadir değildir.
Bir psikopatı nasıl tanırsınız?
Psikopatlar, muhtemelen tanışmak istemeyeceğiniz insanlar arasında yer alır. Ancak, bir psikopatla karşı karşıya olup olmadığınızı ilk bakışta anlamak zor olabilir. Bir keresinde, psikopatlarla yıllarca çalışmış bir psikolog, gerçek suçlarla ilgili bir podcast’te, psikopatları genellikle yalnızca sabıka kayıtlarını inceleyerek tanıyabildiğini söylemişti. Eğer bir uzman bile bunu söylüyorsa, sıradan bir insan böyle bir kişiyi nasıl tanıyabilir?
Psikopati: Aşağıda, bu ruhsal bozukluğun tipik özellikleri sıralanmıştır:
- Duygusal soğukluk
- Empati eksikliği
- Çok nadiren pişmanlık gösterme
- Başkalarına merhamet gösterememe
- Kendi ihtiyaçlarını tatmin etme dürtüsü
- Öngörülemezlik
- Manipülatif olma
- Dürtüsellik
- Kuralları çiğnemeye ve suç işlemeye isteklilik
Psikopatlar için sıklıkla geçerli olan bu özellikler, tek başına bir kişiyi psikopat olarak tanımlamak için yeterli değildir. Bir kişide bu özellikler bulunsa bile, bunun o kişinin psikopat olduğu anlamına gelmez. Psikopatı doğru tanımlamak için uzmanlar tarafından derinlemesine psikolojik testlerin yapılması gerekir.
Psikopatlar genellikle erken yaşlarda dikkat çeker.
Psikopatlar, çoğunlukla çocukluk ve ergenlik dönemlerinde dikkat çekici bir geçmişe sahiptir. Diğer çocuklara karşı acımasızca saldırgan veya umursamaz davranışlar sergileyebilir ya da hayvanlara işkence edebilirler. Psikopatlar sık sık yalan söyler ve öfke patlamalarına yatkındırlar. Genellikle erken yaşta sabıkalı olurlar ve kurallara meydan okurlar. Sabıka kayıtları kabarık olabilir ve işledikleri suçların sınırı yok denecek kadar azdır.
Şimdiye kadar, erkeklerin kadınlardan daha fazla psikopat olduğu ya da psikopatik özellikler sergilediği varsayılıyordu. Bunun nedeni, genel olarak erkek suçlu sayısının daha yüksek olması ve birçok çalışmada sosyopatlar ile psikopatların birlikte değerlendirilmesidir. Ancak, her psikopat mutlaka bir suç işlemediği için kayıtlara geçmeyen vakaların çok daha fazla olduğu düşünülmektedir. Artık kadın psikopat sayısının da daha önce düşünülenden çok daha fazla olduğu varsayılmaktadır.
Psikopatlar: Maskeleri Nasıl Düşürülür?
Muhtemelen hepimiz düzenli olarak psikopatik özelliklere sahip insanlarla karşılaşıyoruz, çünkü her on kişiden biri psikopattır ya da psikopatik özellikler taşır. Peki, onları nasıl tanıyabilir ve onlarla nasıl başa çıkabiliriz? Prof. Dr. Dominik Schwarzinger, bir meslektaşı ile birlikte bu konu üzerine bir kitap yazmıştır: Die Masken der Psychopaten(Psikopatların Maskeleri). Bu kitap, psikopatların nasıl tanınacağını ve onlarla en iyi nasıl başa çıkılacağını anlatıyor.
Bugün psikopat özelliklerine sahip biriyle tanıştım mı?
Dominik Schwarzinger’e göre bu, bugün kaç kişiyle karşılaştığınıza bağlıdır. Psikopatinin özellikle hafif formlarının düşündüğümüzden çok daha yaygın olduğu göz önüne alındığında, bir psikopatla karşılaşmış olma olasılığınız yüksektir. İnsanların %10 ila %15’inin hafif bir psikopati formuna sahip olabileceği tahmin edilmektedir. Bu da, her on kişiden birinin hatta her sekiz kişiden birinin psikopatik özellikler taşıyabileceği anlamına gelir.
Ancak, bu kişilerin tam anlamıyla klinik bir bozukluğa sahip psikopatlar olduğu anlamına gelmez. Schwarzinger, bu kişilerin katil olmadığını, sadece psikopatik özellikleri ortalamadan biraz daha belirgin bir şekilde sergilediklerini açıkça belirtmektedir.
Ünlü Bir Psikopat: Seri Katil Jeffrey Dahmer
Son zamanlarda, Jeffrey Dahmer hakkında yeni bir dizi yayınlandı ve bu katil hakkında büyük bir ilgi uyandırdı. Bu olay, psikopatiyi ve psikopatlığın özelliklerini tekrar gündeme getirdi.
Psikopatlığın Özellikleri Nelerdir?
Dominik Schwarzinger’e göre, psikopati bilimsel olarak incelendiğinde birçok farklı boyutu vardır. Psikopatlar yaklaşık yirmi farklı kişilik özelliği ile birbirlerinden ayrılır. Tüm bu özellikler bir araya gelerek bir tür örüntü oluşturur ve bu özellikler ortalamadan daha belirgin olduğunda, kişilik bozukluğu – yani psikopati – olarak adlandırılır.
Bu özellikler arasında şunlar yer alır:
- Çok güçlü bir dürtüsellik ve kontrol edilemezlik
- Sürekli heyecan arayışı ve ihtiyaçların tatmini isteği
- Güçlü bir duygusal soğukluk
- Başkalarına karşı çok az empati
- Hatalar için neredeyse hiç pişmanlık duymama
Psikopatlar: Dürtüsellik ve Kontrolsüzlük
Psikopatlar, genellikle dürtüsel ve kontrolsüz olarak kabul edilirler. Ayrıca, başkalarına karşı çok az merhamet gösterirler.
Peki, birinin psikopatik özelliklere sahip olup olmadığını anlamak zor mudur?
Dominik Schwarzinger: Psikopatlar, bu özelliklerini genellikle “yollarına çıktığınızda” gösterirler. Örneğin, biri bir psikopatın el çantasını çalmaya çalışırsa, psikopat kesinlikle acımasız bir tepki verir ve soğuk, vahşi yönünü ortaya çıkarır. Psikopati, bu tür uç durumlarda kolayca fark edilebilir. Ancak, eğer hiç “gerçek” bir psikopatın kurbanı olmadıysanız, bu özellikler genellikle gizlenir. Örneğin, psikopatik özellikleri daha belirgin olan bir patron, olumsuz yönlerini hemen göstermeyecektir. Öncelikle, istediğini elde etmek için psikopatlığın diğer yönlerini (karizmatik veya manipülatif tutum gibi) kullanmaya çalışır. Bu strateji işe yaradığı sürece, en kötü yanını göstermesine gerek kalmaz. Ancak, patron sizden kurtulmak isterse, işten çıkarıldığınızda acımasızca hareket eder ve size karşı empati göstermez.
Birinin gerçekten karizmatik olup
aynı zamanda bir psikopat olması mümkün mü?
Dominik Schwarzinger: Evet, bu mümkündür ve işin bir parçasıdır. Ancak, çekici olan herkes psikopat değildir. Yine de, psikopatlar genellikle yüzeysel bir çekiciliğe sahiptir ve hedeflerine ulaşmak için insanları manipüle etmekten çekinmezler.
Psikopat niteliklere sahip biriyle karşılaştığımı nasıl anlayabilirim?
Dominik Schwarzinger: Ne yazık ki, bunu genellikle ilk başta fark edemezsiniz. Eğer psikopat sizi doğrudan “kurban” olarak seçmediyse, bir psikopatı tanımak zor olabilir. Psikopati genellikle zamanla ve uzun süreli temas halinde belirginleşir. Başlangıçta, kişi çok olumlu, kendine güvenen ve karizmatik gelebilir. Ancak zamanla bu kişinin sizi sömürdüğünü, başkalarına karşı daha soğuk ve aşağılayıcı davrandığını fark edersiniz. Bu davranış örüntüsü yoğunlaştıkça, kişinin psikopatik özelliklere sahip olduğunu anlayabilirsiniz.
Psikopatlar bazı mesleklerde daha mı yaygındır?
Dominik Schwarzinger: Psikopatların bazı mesleklerde diğerlerine göre daha yaygın olduğunu gösteren çalışmalar vardır. Örneğin, üst düzey yönetici pozisyonları, şirketlerin CEO’ları, avukatlar, hakimler, başhekimler, cerrahlar, medya çalışanları ve satış görevlileri arasında daha sık rastlanır. Psikopatlar, genellikle iyi para kazanabilecekleri ve güç elde edebilecekleri mesleklerde bulunurlar. Nüfuz sağlayan işler, psikopatların ilgisini çeker. Öte yandan, insanlara yardım etmeye yönelik meslekler (kreş öğretmenliği, hemşirelik, hasta bakıcılığı, psikologluk vb.) veya basit büro işleri psikopatların daha az bulunduğu alanlardır. Bu meslekler onların ihtiyaçlarını karşılamaz.
Profesyonel Dünyada Psikopatlar
Profesyonel dünyada da birçok psikopatla karşılaşmak mümkündür. Bu ortamlarda psikopatlardan uzak durmak çoğu zaman zor olabilir. Peki, patronların psikopat olma olasılığı daha mı yüksektir?
Dominik Schwarzinger: Üst düzey pozisyonlarda, diğer pozisyonlara oranla daha fazla psikopatın bulunması olasıdır. Ancak bu, her patronun psikopat olduğu ya da sadece psikopat oldukları için bu pozisyonlara geldikleri anlamına gelmez. Psikopatlar, bu rolleri hedefledikleri ve acımasızlıkları sayesinde daha yüksek pozisyonlara gelme eğilimindedirler.
Kendimi bir psikopatın “kurbanı” olmaktan nasıl koruyabilirim? İş yerinde psikolojik baskıya maruz kalırsam ne yapabilirim?
Dominik Schwarzinger: En basit çözüm, işten ayrılmak ve yeni bir iş aramak ya da en azından departman değiştirmek olacaktır. Ancak herkesin bunu yapma şansı yok. Böyle bir durumda, psikopata, onun manipülasyonlarının sizin üzerinizde işe yaramayacağını ve kurban olmanıza izin vermeyeceğinizi açıkça belirtmelisiniz. Eğer birinin sizi manipüle etmeye ya da sömürmeye çalıştığını fark ederseniz, bu kişiye bunu yapamayacağını net bir şekilde ifade etmelisiniz. Bu duruş, birçok psikopatı engelleyebilir, çünkü onlar genellikle zayıf kurbanlar ararlar.
Psikopatlar, herkesten ve her fırsattan en iyisini elde etmeye çalışırlar. Eğer sizin üzerinizde etkili olmadıklarını fark ederlerse, genellikle başka ve daha kolay bir yol ararlar. Bu yüzden onlara “Bu benim için işe yaramıyor” mesajını doğrudan vermek, etkili bir strateji olabilir.
Zorbalık devam ederse ne yapılmalı?
Eğer zorbalık devam ediyorsa, sorunu çıkaran kişinin psikopat olup olmamasına bakmaksızın, genel iş yeri sorunlarına karşı gösterilen yaklaşımı uygulamalısınız. Örneğin, insan kaynaklarından ya da iş arkadaşlarınızdan yardım isteyebilir, dışarıdan danışmanlık alabilirsiniz. Ayrıca, psikolojik baskıyı belgelemek, şikayette bulunmak ve bu durumu somut hale getirmek önemlidir. Zorbalık genellikle görünmezdir, bu yüzden ancak adını koyarak ve şeffaf bir şekilde belgeleyerek harekete geçebilirsiniz.
