Bu yazdıda, Sözcü Gazetesinde 27 Nisan 2021 tarihinde yayınlanan “Pekcan, dezenfektanı 2.5 katına bakanlığa satmış” başlıklı haberin, TGC’nin yayınladığı gazetecilik etik ilkeleri açısından analizi yapılmaktadır. Haber özeti şöyledir:
“Eski Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan ve eşi Hasan Pekcan’a ait olan Nanoksia Biyoteknoloji Şirketi’nin Ticaret Bakanlığı’nın yanı sıra Türk Hava Yolları’nın (THY) yüzde 50 ortak olduğu Turkish Ground Service (TGS) Yer Hizmetleri Anonim Şirketi’ne 217 bin TL’lik dezenfektan sattığı ortaya çıktı. TGS, dezenfektanın litresi için 14.35 TL ödedi.” (Sözcü)
Bir haberi değerlendirirken özellikle tarafsızlık, doğruluk ve toplum üzerindeki etkileri gibi etik değerlere odaklanmak, medyanın sorumluluğunu kavramak adına hayati önem taşır. Bu yazıda, bir haberin etik çerçevede nasıl değerlendirileceğine dair önemli noktalara odaklanarak medyanın toplumsal etkisini anlamaya çalışacağız.
- Gerçekleri çarpıtmadan aktar, anlat!
Gazeteci tarafından ulaşılan bilgiler, açık, kısa ve yorumdan uzak okuyucuya sunulmuştur. Aynı zamanda haberde verilen bilgiler kaynaklarıyla birlikte verilmiştir. Bu durumda incelediğim bu haber ‘gerçekleri çarpıtmadan aktar, anlat!’ ilkesine uygundur. Deontolojik ve teleolojik açıdan baktığımızda ise haber gizli kalmış bir yolsuzluğu ortaya çıkardığından deontolojiktir.
- Demokratik değerleri savun!
Gazeteci yaptığı haberde gizli kalmış bir yolsuzluğu ortaya çıkardığından bu olayı sadece halkın bilgi alması için değil aynı zamanda bu olayla oluşan hukuksuzluğu da dile getirerek ‘demokratik değerleri savun’ ilkesine de uygun bir haber oluşturmuştur. Bu durumda gazeteci bu ilkeyi deontolojik değerlere uygun bir biçimde kaleme almıştır.
- Ayrımcılık yapma!
Haberin konusu gereği herhangi bir milliyet, ırk, din, dil, mezhep, cinsiyet, sınıf veya dünya görüşü gibi konularla bağlantı kurulamadığından bu haberin ‘ayrımcılık yapma!’ ilkesine uygunluğu veya uygunsuzluğu tartışılamaz.
- Düşmanlığı körükleme!
Haberde her ne kadar yorumdan kaçınarak haber yapılsa da konusu itibariyle, okunduğunda belli kişilere ve topluluğa düşmanlığı körüklemektedir. Gazetecinin sadece iddiayı haberleştirip karşı tarafın açıklamalarını haberde işlememesinden dolayı, dolaylı yoldan düşmanlığın körüklenmesini bir nebze arttırmıştır. Bu da bu ilkeyi gazeteci açısından teleolojik yapar.
- Kültürel ve dini değerlere saygı duy!
Haberin konusu gereği ‘Kültürel ve dini değerlere saygı duy!’ ilkesi yönünden bir bağlantı kurulamadığından bu ilkeye uygunluğu ya da uygunsuzluğu tartışılamaz.
- Şiddetsizlik ilkesi!
Gazeteci haberinde, şiddeti haklı gösterici, özendirici veya kışkırtıcı bir yorum yapmadığından bu ilkeye uygun haber yazmıştır. Bu ilke açısından da deontolojik değerlere uygun bir haber yazmıştır.
- Haber kaynağını sorgula!
Gazeteci haberde kayak belirterek ve farklı şirketlerle yapılan ticareti ve satılan ürünün fiyatını araştırıp haberleştirdiği için ‘haber kaynağını sorgula!’ ilkesine uygun haber yazmıştır. Bu açıdan haber deontolojiktir.
- Görmezden gelme, yok sayma!
Gazeteci ahlaki cesaret göstererek bu konuyu haberleştirerek, yapılan yolsuzluğu kamuoyu karşısına çıkarmıştır. Böylece ‘Görmezden gelme, yok sayma!’ ilkesine uygun bir haber yapmıştır. Bu açıdan haber deontolojik değere de uygundur.
- Özel yaşamın gizliliğine saygı duy!
Gazeteci konuya dahil olan kişilerin özel yaşamlarına izinsiz veya yasadışı bir müdahalede bulunmadığından ‘Özel yaşamın gizliliğine saygı duy!’ ilkesine bağlı kalmıştır. Bu açıdan haber deontolojik değere de uygundur.
- Özür dile, düzelt ve cevap hakkı ver!
Bakanın görevden alınması bu olayı doğruladığından dolayı herhangi bir özür ve düzeltme yapılmasına gerek kalmamıştır. Ancak bakana ait herhangi bir açıklama ya da söz hakkı haberde verilmediğinden bu ilkeye tam olarak uyulmamıştır. Bu durumu ele aldığımızda haber teleolojik değere uygundur.
- Her zaman kendin ol!
Gazeteci bilgiyi edinirken kimliğini gizleme gibi bir durum söz konusu olmadığından bu ilkeye uygun haber yazmıştır. Bu açıdan haber deontolojik değere uygun yapılmıştır.
- Menfaatsizlik – Çıkarsızlık
Gazeteci haberde güçlü tarafın aleyhine bir haber yaptığından bir çıkar ya da menfaatin olması söz konusu olamaz. Bu durum halkı bilgilendirmek ve yolsuzluğun önüne geçmek için haberleştirilmiştir ve bu ilkeye uygundur. Bu durum da haberi deontolojik değere uygun yapar.
- Reklam ve propaganda yapma!
Gazeteci haberi yaparken konuya dahil olan şirketlerin isimleri verilmiştir fakat bu durum reklam vermek amacıyla değil de kanıt ve delil olarak verilmiştir. Aynı zamandan haberde herhangi bir propaganda bulunmadığından da haber ‘Reklam ve propaganda yapma!’ ilkesine uygundur. Bu durum da haberi deontolojik değere uygun yapar.
- Tercihini özgürlüklerden yana kullan!
Gazeteci haberi yaparken mesleğin temel ilkelerini ve özgürlükçü demokrasi ölçütlerini göz önüne alarak yapılan yolsuzluğu kamuoyuna sunmuştur. Bu durum da haberi ‘Tercihini özgürlüklerden yana kullan!’ ilkesine uygun hale getirir. Bu ilkeye uygunluğundan dolayı da haber deontolojiktir.
- Güçsüzün sesi ol!
Gazeteci kamuoyunun erişemeyeceği bilgileri toplayarak yapılan yolsuzluğu ortaya çıkarmıştır. Böylece gazeteci burada mağdur olan insanların sesi olarak kamuoyu yerine hesap sormaktadır. Bu sayede hem ilkeye bağlı kalmış hem de deontolojik değere uygun bir haber yapmıştır.
