Psikoz, gerçeklikle temasın bir miktar kaybolduğu, zihni etkileyen bir dizi semptomu ifade eder. Bir psikoz atağı sırasında kişinin düşünceleri ve algıları bozulur ve kişi neyin gerçek olup neyin olmadığını anlamakta zorluk çekebilir.
Kim psikoz geliştirir?
Psikoz yaşayan kişilerin sayısını bilmek zordur. Araştırmalar her yıl 100.000 kişiden 15 ila 100 kişinin psikoz geliştirdiğini tahmin ediyor.
Psikoz genellikle genç yetişkinlikte, kişi ergenlik çağının sonlarından 20’li yaşların ortalarına kadar olduğunda başlar. Ancak insanlar daha genç ve ileri yaşlarda, birçok bozukluk ve hastalığın bir parçası olarak psikotik dönem yaşayabilirler. Örneğin nörolojik bozukluğu olan yaşlı yetişkinlerde psikoz riski daha yüksek olabilir.
Bununla birlikte, kişi genellikle psikoz gelişmeden önce davranışlarında değişiklikler gösterecektir. Psikoz için davranışsal uyarı işaretleri şunları içerir:
- Başkalarına karşı şüphecilik, paranoyak düşünceler veya huzursuzluk
- Açık ve mantıklı düşünmede sorun
- Sosyal olarak çekilmek ve yalnız başına çok daha fazla zaman geçirmek
- Alışılmadık veya aşırı yoğun fikirler, tuhaf duygular veya duygu eksikliği
- Kişisel bakım veya kişisel hijyende azalma
- Uykuya dalmada zorluk ve uyku süresinin azalması da dahil olmak üzere uykunun bozulması
- Gerçeği fanteziden ayırmada zorluk
- Karışık konuşma veya iletişimde zorluk
- Notlarda veya iş performansında ani düşüş
Psikotik belirtiler, gerçeklikten kopmuş olduğunu gösteren bir dizi deneyim ve davranışı ifade eder. Bu belirtiler genellikle şizofreni, şizoaffektif bozukluk ve psikotik özellikler taşıyan bipolar bozukluk gibi psikotik bozukluklarla ilişkilendirilir. Bazı yaygın psikotik belirtiler şunları içerir:
- Halüsinasyonlar: Gerçek olmayan şeyleri algılamak, örneğin sesler duymak, şeyler görmek, kokuları duymak veya başkalarının deneyimlemediği duyumlar yaşamak.
- Sanrılar – hezeyanlar: Gerçeklik temelinde olmayan güçlü inançlara sahip olmak. Bu inançlar, garip veya inandırıcı olmayan şeyleri içerebilir. Örneğin özel güçlere veya yeteneklere sahip olduğuna (büyüklük-megalomani) dış güçler tarafından takip ve kontrol edildiğine veya başkalarının kendisine karşı komplo kurduğuna inanmak.
- Düzensiz düşünme: Düşünceleri düzenleme zorluğu veya fikirler arasında mantıksal bağlantılar kurma zorluğu yaşamak. Bu, kopuk konuşma, ilişkisiz konular arasında atlamak veya diğerlerinin takip etmesinin zor olduğu bir şekilde konuşma biçiminde ortaya çıkabilir.
- Düzensiz veya anormal motor davranış: Bu, bir dizi davranışı içerebilir. Örneğin ajitasyon, katatoni (hareketsizlik veya aşırı hareketlilik) veya olağandışı pozisyonlar veya jestler.
- Negatif belirtiler: Bunlar, normal duyguların ve davranışların bozulmalarıdır: Endişe, azalmış motivasyon, sosyal çekilme, duygusal bozulma, azalmış duygusal ifade ve zevk yaşamakta zorluk gibi durumları içerebilir.
Şunu belirtmek önemlidir ki bir veya daha fazla bu belirtilerden birini yaşamak, kişinin mutlaka bir psikotik bozukluğa sahip olduğu anlamına gelmez. Psikotik belirtiler ayrıca diğer durumlarda da görülebilir, örneğin duygudurum bozukluklarında, madde kötüye kullanımında, tıbbi durumlarda veya aşırı stres veya travmanın bir sonucu olarak. Bir kişi psikotik belirtiler yaşıyorsa, uygun bir değerlendirme ve tedavi için nitelikli bir ruh sağlığı uzmanından yardım alması önemlidir.
Psikoza ne sebep olur?
Psikozun tek bir nedeni yoktur. Psikoz, genetik risk, beyin gelişimindeki farklılıklar ve stres etkenlerine veya travmaya maruz kalmanın karmaşık bir birleşiminden kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Psikoz, şizofreni, bipolar bozukluk veya şiddetli depresyon gibi bir akıl hastalığının belirtisi olabilir. Bununla birlikte, bir kişi psikoz yaşayabilir ve hiçbir zaman şizofreni veya başka bir bozukluk tanısı alamayabilir.
Yaşlı yetişkinlerde psikoz belirtileri, yaşamın ilerleyen dönemlerinde ortaya çıkan fiziksel veya zihinsel bir hastalığın parçası olabilir. Psikoz ayrıca Parkinson hastalığı, Alzheimer hastalığı ve ilgili demanslar dahil olmak üzere ileri yaştaki bazı hastalıkların bir belirtisi olabilir.
Psikozun diğer olası nedenleri arasında uyku yoksunluğu, bazı reçeteli ilaçlar ve alkol veya uyuşturucuların kötüye kullanımı yer alır. Şizofreni gibi bir akıl hastalığına genellikle bu diğer nedenlerin dışlanmasıyla teşhis konur.
Psikoz nasıl tedavi edilir?
Psikoz tedavisi genellikle antipsikotik ilaçları içerir. Antipsikotik ilaçların birkaç farklı türü vardır ve bunların farklı yan etkileri vardır. Tedavi sıklıkla başka unsurları da içerir. Uzmanlar, psikoz yaşayan kişi ve aile üyeleri arasında bakıma kolay erişimi ve ortak karar almayı teşvik eden, psikoz tedavisinde çok öğeli, iyileşme odaklı bir ekip yaklaşımı olan koordineli özel bakım için önemli bir araştırma desteği bulunmaktadır.
Koordineli özel bakım birden fazla bileşenden oluşur:
- Bireysel veya grup psikoterapisi, kişinin iyileşme hedeflerine göre uyarlanır. Bilişsel ve davranışsal terapiler, kişisel hedefleri sürdürürken ve bu hedeflere ulaşırken, dayanıklılık oluşturmak ve psikozun çeşitli yönleriyle başa çıkmak için gerekli bilgi ve becerileri geliştirmeye odaklanır.
- Aile desteği ve eğitim programları, aile üyelerine psikozun yanı sıra başa çıkma, iletişim ve problem çözme becerilerini de öğretir. Bilgilendirilmiş ve sürece dahil olan aile üyeleri, iyileşme sürecinde sevdiklerine yardım etmeye daha hazırlıklıdır.
- İlaç yönetimi (ayrıca farmakoterapi olarak da adlandırılır), psikoz semptomlarını azaltmaya yardımcı olmak için uygun ilaç tipini ve dozunu seçerek ilacı kişinin özel ihtiyaçlarına göre uyarlamak anlamına gelir. Tüm ilaçlar gibi antipsikotik ilaçların da riskleri ve yararları vardır. İnsanlar yan etkiler, ilaç maliyetleri ve dozaj tercihleri (günlük hap veya aylık enjeksiyon) hakkında bir sağlık uzmanıyla konuşmalıdır.
- Destekli istihdam ve eğitim hizmetleri, insanların hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmak için bir koçun desteğini kullanarak işe veya okula dönüşe odaklanır.
- Vaka yönetimi, psikozlu kişilere, pratik sorunları çözmek ve ihtiyaç duyulan destek hizmetlerine erişimi iyileştirmek için bir vaka yöneticisiyle birlikte çalışma fırsatları sağlar.
Psikozlu kişiler tedavi planlamalarına dahil edilmeli ve bakımlarıyla ilgili kararların alınmasında onlara danışılmalıdır. İhtiyaçları ve hedefleri, iyileşme süreci boyunca aktif kalmalarına yardımcı olacak tedavi programlarını yönlendirmelidir.
Psikoz tedavisi konusunda eğitimli, kişiyi rahat ettiren bir ruh sağlığı uzmanının bulunması önemlidir. Erken tanı ve uygun tedavi ile psikozdan kurtulmak mümkündür. Erken tedavi gören bazı kişilerde bir daha asla psikotik dönem yaşanmaz. Diğer insanlar için iyileşme, psikotik belirtiler bazen geri dönse bile, tatmin edici ve üretken bir yaşam sürdürebilme yeteneği anlamına gelir.
