19. yüzyılın sonlarında fiziğin büyük ölçüde tamamlanmış olduğu düşünülüyordu. Bu durum 20. yüzyılın başında hızla değişti ve bu bir yandan Albert Einstein’ın görelilik teorisini geliştirmesiyle, diğer yandan Planck ve diğerlerinin kuantum mekaniğinin kurulmasıyla ilgiliydi. Hem Einstein hem de kuantum fiziğinin kurucu düşünürleri, onları yeni fiziksel keşiflere yönlendiren felsefi düşünceleriyle övünüyorlardı. Alman matematikçi ve fizikçi Arnold Sommerfeld, fizik ve fizik arasındaki ilişkiyi anlatırken, “Einstein’dan bu yana fizikçiler ve filozoflar arasında artık bir yabancılaşma olmadı. Fizikçiler filozof oldu ve filozoflar fizikle çatışmamaya dikkat ediyorlar” dedi. O zamanlar Felsefe.
Fizikçi Gemma De les Coves; fizik, matematik ve bilgisayar bilimi arasındaki sınırları aşarak bilimdeki temel soruları açıklığa kavuşturmayı amaçlıyor. Fizik ve felsefe arasındaki ilişkinin tarihi, pek çok inişli çıkışlı, duygusal bir yolculuk gibidir. Tarihsel olarak bu iki düşünce alanı uzun süre net bir şekilde birbirinden ayrılmadı. Doğu ve Batı’nın büyük düşünürlerinin geleneklerinin gösterdiği gibi, dünya ve yıldızlarla ilgili düşüncelere fiziksel olduğu kadar felsefi, şiirsel ve politik, aynı zamanda dini yönler de dahil edilmiştir. Araştırma nesnelerine ve araştırma yöntemlerine göre disiplinsel sınıflandırma ancak çok daha sonra gerçekleşti ve hala tüm hızıyla devam ediyor.
Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, zamanımızın büyük sorunları akademik disiplin sınırlarına bağlı kalmıyor ve bu nedenle disiplinlerarası yaklaşımlar büyük talep görüyor ve aynı zamanda kolaylıkla teşvik ediliyor. De les Coves ve ekibi, fizik, matematik ve bilgisayar bilimi arasındaki sınırları aşarak birkaç kurala dayanan sistemlerin nasıl şaşırtıcı karmaşıklık üretebileceğini bulmaya çalışıyor. Karmaşıklık ile basitlik arasındaki ipuçlarını ararken defalarca felsefi sorularla karşılaşıyor.
Felsefi karışıklıklar
Araştırmasının önemli bir noktası sonsuzluklarla nasıl başa çıktığımız sorusundan kaynaklanıyor. “Ben, sonlu varlıklar olduğumuz için, sonsuz şeylerle ancak sınırlı bir tanımla yakalanabildiklerinde ilgilenebileceğimizi iddia ediyorum.”
De les Coves’un araştırmasıyla keşfetmeye çalıştığı da tam olarak bu tür açıklamalardır. İşinin derinliklerine indikçe felsefi temellerle uğraşması gerektiği onun için daha net hale geldi. De les Coves, Graham Priest ve diğerlerini okuyarak metafiziğe daldı. Ancak şüpheli bir başarı ile:
“Bütün bu felsefeyi okuduktan sonra ne yazık ki kafam karıştı ve yönümü şaşırdım. Artık sezgisel olarak anladığımı düşündüğüm sağduyulu kavramların çoğunu sorguluyorum.”
Fizik veya matematik kitaplarını okuduktan sonra dünyayı eskisinden daha net görmeye başladı. “Kitabı okumadan önce bildiğimden daha fazlasını bildiğimi hissettim.” Ancak felsefeye yaptığı yolculuk onda tam tersi bir duygu uyandırdı: “Zamanın var olup olmadığını ya da bir nedenin ne olduğunu artık bilmiyorum. Aktörlerin ne olduğunu ya da bir çemberin ne olması gerektiğini bilmiyorum.”
Finansman kuruluşlarının disiplinlerarası yaklaşımları destekleme konusundaki istekliliğini takdir ediyor. Ancak uygulamada bir takım sorunlar ortaya çıkıyor. “Deneyimlerime göre yeni bir alana adım atmak gerçekten çok zor.” Edinilmesi gereken çok fazla bilgi var ve disiplinlerarası projeler için güvenilir değerlendirme göstergelerinin eksikliği söz konusu. De les Coves, “Bu yüzden sıklıkla dirençle karşılaşıyorsunuz” diyor. “Hala bunun gerekli olduğunu düşünüyorum: Hem bir alandaki uzmanlara hem de bağlantı kurabilen insanlara ihtiyacımız var. Her ikisi de zengin bir bilimsel ortamda bulunmalıdır.”
Çalkantılı ilişki geçmişi
20. yüzyıl boyunca fizik ve felsefe arasındaki ilişki özellikle çalkantılı hale geldi ve bunun ciddi sonuçları oldu. Bu gergin atmosferin nasıl ortaya çıktığı tarihsel bir perspektiften görülebilir: 19. yüzyılın sonlarında fiziğin büyük ölçüde tamamlanmış olduğu düşünülüyordu. Daha sonra Nobel Fizik Ödülü’nü kazanan ve bu sıralarda çalışmalarına başlayan Max Planck’a, her şey fizikte yapıldığı için başka bir konu araması tavsiye edildi. Yalnızca şurada burada birkaç küçük anormallik, klasik fiziğin dünya görüşüne pek uymuyordu. O zamanlar neredeyse hiç kimse bunların birçok bilimsel devrimi harekete geçireceğinden şüphelenmiyordu.
Bu durum 20. yüzyılın başında hızla değişti ve bu bir yandan Albert Einstein’ın görelilik teorisini geliştirmesiyle, diğer yandan Planck ve diğerlerinin kuantum mekaniğinin kurulmasıyla ilgiliydi. Hem Einstein hem de kuantum fiziğinin kurucu düşünürleri, onları yeni fiziksel keşiflere yönlendiren felsefi düşünceleriyle övünüyorlardı. Alman matematikçi ve fizikçi Arnold Sommerfeld, fizik ve fizik arasındaki ilişkiyi anlatırken, “Einstein’dan bu yana fizikçiler ve filozoflar arasında artık bir yabancılaşma olmadı. Fizikçiler felsefe yapıyorlar ve filozoflar fizikle çatışmamaya dikkat ediyorlar” dedi.
Bu zamanın çoğu fizikçisinin daha ziyade kendi kendini yetiştirmiş filozoflar olduğu ve geleneksel felsefi kanona pek aşina olmadığı veya hatta onu sert bir şekilde reddettiği gerçeği, Avusturyalı Nobel Fizik Ödülü sahibi Wolfgang Pauli’nin kendi kendini tanımlamasında kısa ve öz bir şekilde ifade edilmiştir: “Çünkü Filozofların yönelimi nedeniyle, isimleri bir tür ‘izm’ ile biten felsefi ekollerden birine ait olmadığımı en baştan belirtmek isterim. Görelilik teorisi veya kuantum veya dalga mekaniği gibi bu ‘izm’lerden birinin altında, her ne kadar bu zaman zaman fizikçiler tarafından bile yapılmış olsa da.”
Sus ve hesapla
Modern fiziğin kuruluş yıllarındaki ilk coşkunun ardından felsefi sorular 1930’lardan itibaren giderek arka planda kayboldu. Bilime daha pragmatik bir yaklaşım üstünlük kazandı. “Çeneni kapa ve hesaplama yap”, felsefi soruların bir kenara bırakılarak net sonuçlar üretilmesi gerektiğini ifade etmeye yönelik bir düsturdu. ABD’nin Cambridge kentindeki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nden fizikçi ve bilim tarihçisi David Kaiser’in, Hippiler Fiziği Nasıl Kurtardı adlı eserinde yazdığına göre, İkinci Dünya Savaşı ve Soğuk Savaş sırasında, bu yeni ruhun siyasi motivasyonu arasında fizik eğitimini geliştirmek, savaş projelerini destekleyecek şekilde tasarlamak da vardı. Elbette uzay ve zamanın doğasına ilişkin felsefi düşünceler, nükleer reaktörlerin inşasındaki mükemmel mühendislik başarılarından daha az önemliydi. Onlarca yıl boyunca fiziğe felsefi yaklaşımlar yalnızca desteklenmemekle kalmadı, aynı zamanda aktif olarak caydırıldı.
Yeni nesil fizikçilerin kavramsal sorulara döndüğü 1970’lerde bu ruh hali yavaş yavaş değişti. Bu yeni açıklık sonuçta kuantum bilişim teorisiyle sonuçlandı ve pek çok kişi şu anda Nobel Ödülü sahibidir: Anton Zeilinger, Alain Aspect, Davidwickeland ve Serge Haroche.
Fizik, felsefe ve şiir
Gemma De les Coves gibi genç araştırmacılar için şu açık: “Fiziğin felsefeye, felsefenin de fiziğe ihtiyacı var.” Disiplinlerarası araştırma yaklaşımlarının günümüzde bu kadar önemli olduğunu, hala çözülmemiş bazı açık sorularla gerekçelendiriyor: “Fizikte geçmişi ve geleceği nasıl hesaplayacağımızı biliyoruz ama zamanın var olup olmadığına dair hiçbir fikrimiz yok.” Bir kuvvetin ivmeye neden olduğu biliyoruz ancak bunun nedeninin ne olduğunu bilmiyoruz. Ve bunun ötesinde, bir aktörün ne olduğu da açık değil. Ancak bu varoluşsal nedenlerden dolayı önemlidir ve ayrıca kuantum fiziğinde ölçüm sırasında neler olup bittiğini anlamak önemlidir.”
De les Coves, yakın zamanda tamamlamayı planladığı ve fizik, felsefe ve şiirin kesişim noktasında yer alan ilk kitabında, bir bileşenin daha disiplinler arası ağa nasıl uyum sağladığını ele alıyor. Onu ilgilendiren sorulardan biri şu: “Sanat, matematik ve fizik gibi mantıksal sistemleri sınırlayan bazı sınırlamaların üstesinden gelebilir mi?” Karmaşık bir ilişki hikayesinde yeni bir bölüm kaçınılmaz görünüyor.
Tanja Traxler, 19 Mayıs 2024
Kaynak: https://www.derstandard.de
Çeviri: ChatGPT
