Scarlett Johansson, Avengers filmi konuşulurken kendisine cinsiyetçi sorular yöneltilmişti. Bu yazıda, Robert Downey JR’a varoluşsal sorular, kendisine ise salata sorusu soruluyor diyen Scarlett’in cinsiyetçi sorulara verdiği tepkileri, cinsiyet ayrımcılığı bağlamında analiz ettik.
Scarlett Johansson
Scarlett Johansson, 1984 yılında New York‘ta dünyaya geldi. Babası Danimarkalı bir mimar, dedesi senaryo yazarı ve yönetmendir. Annesi ise Polonyalı bir yapımcıdır. Kardeşi Vanessa Johansson da bir oyuncudur. Ayrıca ondan üç dakika sonra doğan Hunter Johansson isminde bir ikiz kardeşi vardır (1).
Marvel evreni
Scarlett Johansson, 2010 yılında Demir Adam 2 filminde Natasha Romanoff karakterini canlandırarak Marvel evrenine katılmıştır. 2012 yılında Yenilmezler filminde yine Natasha Romanoff olarak yer almıştır. 2014 yılında çıkan Kaptan Amerika ve Kış Askeri filminde, daha sonra sırasıyla Yenilmezler: Ultran Çağı, Kaptan Amerika: Kahramanların Savaşı; Yenilmezler: Sonsuzluk Savaşı ve son olarak 2019’da Avengers: Endgame filminde aynı rolü canlandırmıştır. Yenilmezler Son Oyun filminde canlandırdığı karakteri ölmüştür. Fakat Marvel yeniden inşa edeceği evrenin ilk filminin Scarlett Johansson’ın canlandırdığı Black Widow olmasına karar vermiştir. Scarlett Johansson, 2021 yılında Black Widow filmiyle Marvel evrenine veda etmiştir (1).
Avengers Filmiyle ilgili sorular
Sunulan videoda Avengers filmiyle ilgili Scarlett Johansson’a sorulan ve kendisini rahatsız eden sorular yer almaktadır (2). Videonun ilk bölümünde Iron Man karakterine hayat veren oyuncu Robert Downey JR’a canlandırdığı Tony Stark karakteriyle ilgili “kendisinin karaktere yaklaşımının nasıl olduğu ve rolün kendisine neler kattığı” sorulmaktadır. Robert Downey JR’ a soru sorulurken Scarlett Johansson’ın oldukça gerildiği ve sorudan hoşlanmadığı görülmektedir. Çünkü Scarlett Johansson kendisine yöneltilecek soruları tahmin etmekte ve sorular sorulmadan gerginleşmektedir. Kadın muhabir Scarlett’e sorusunu yöneltirken Scarlett’in rahatsızlığı artmaktadır. Scarlett’in de tahmin ettiği gibi kendisine cinsiyetçi bir soru yöneltilir. “Black Widow karakterinin bedenine girmek için özel bir diyet uygulayıp uygulamadığı” sorulur. Scarlett Johansson’ın soru karşısında gülümseyişi kendisine tahmin ettiği bir sorunun yöneltildiğine işarettir. Johansson’a sorunun devamında “özel bir çeşit yemek yiyip yemediği” sorulur. Robert Downey JR kendisine yöneltilen soruya cevap verirken insanların Scarlett’e sorulan soruyu daha çok merak edeceklerini dile getirir ve salondaki herkes güler. Scarlett Johansson gergin bir gülümsemeyle karşılık verir. Scarlett, Avengers grubundaki erkeklere dönerek “Siz nasıl böyle ilginç varoluşsal sorular alıyorsunuz da ben salata, havuç sorusu falan alıyorum!” diyerek isyan ediyor.
Cinsiyet ayrımcılığı mı?
Toplumsal cinsiyet, kadın ve erkeğe sosyal açıdan verilmiş olan roller ve sorumluluklardır. Toplumsal cinsiyeti pek çok faktör belirler ve bireyleri hayatının her aşamasında farklı şekillerde etkiler. Kişiler sahip oldukları olanakları kullanırken ve hizmetlere ulaşmaya çalışırken cinsiyetlerinden dolayı ayrımcılığa uğramaktadır. Erkekler, kadınlara göre daha avantajlı ve daha yüksek toplumsal statüye sahip oldukları için ayrımcılıktan daha az etkilenmektedir. Toplum içinde cinsiyetçi tutumlar ve cinsiyet ayrımcılığı karşı karşıya kalınan engellerdendir (3). Viodenun ilk sorusunda Robert Downey JR’a Scarlett’in tabiriyle “varoluşsal sorular” yöneltilirken Scarlet’e diyet sorusunun sorulması cinsiyet ayrımcılığı yapıldığının kanıtıdır. Kadın bedeni üzerinden yapılan bu ayrımcılık oyuncunun canlandırdığı karakterle ilgili sorular sorulmasını engellemektedir. Kadınların fiziksel özellikleri ön plana çıkarılmaya çalışılmakta ve sahip oldukları yetenekler görmezden gelinmektedir. Kadınların yaratıcı yeteneklere sahip olamayacağını düşündüren bu soru cinsiyet ayrımcılığına örnektir. Videoda soruyu yönelten gazetecinin bir kadın olması da dikkat çekmektedir. Cinsiyet ayrımcılığı toplum içinde gelişen ve bireylerin zamanla aile ve çevreden öğrendiği bir durumdur. Bu ayrımcılığı sadece erkeklerin değil kadınların da yaptığı, videodaki kadın muhabirin yönelttiği sorudan anlaşılmaktadır. Scarlett, aynı filmde oynayan erkeklere yöneltildiği gibi performansıyla ilgili sorular beklerken kadın olduğu için belli soruların kendisine yöneltilmesinden rahatsızlık duymaktadır.
Cinsiyet rolü nedir?
Erkek ve kadının sosyal ortamda ifade edilme şekline toplumsal cinsiyet rolleri denir. Kadına uygun olduğu düşünülen davranışlar kadınsı; erkek için uygun bulunanlar ise erkeksi olarak ele alınmaktadır. Kişilere sorumlu tutulan cinsiyet rolü, kişilerin rolü öğrenmesine ve içselleştirmesine neden olur. Toplumsallaştırma kişinin toplumsal ilişkilerde yer almasını sağlamaktadır. Bu şekilde erkeklik ve kadınlık rolü toplumsallaşmanın etkisiyle yerleşmektedir.
Cinsiyet faktörüyle kadınlar iş hayatında pek çok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Eğitim ve mesleki eğitim hayatında, iş bulmakta ve iş hayatında yükselmekte ve sosyal haklardan faydalanmakta sorunlar yaşamaktadırlar. Ayrıca emek karşılığında alınması gereken ücret farklılığı ve cinsel taciz olayları da yaşanılan problemlerdendir (3). Videoda Scarlet’e cinsiyetçi davranılarak baskı yapılmaktadır. Kadın oyuncu olarak filmde oynayan erkek karakterler gibi iyi bir performans göstermesine rağmen içselleştirilmiş cinsiyet rolünden dolayı “diyet” sorusuyla karşı karşıya kalmaktadır. Bu durum işine verdiği emeğe ters düşmektedir. Çünkü Scarlett de diğer erkek oyuncular gibi oynadığı karaktere kendinden bir şeyler katmış ve karakterin seyircilerin gözünde değer kazanmasını sağlamıştır. Kadın olduğundan dolayı verdiği emeğe saygı duyulmamakta ve oyunculuğu görmezden gelinerek bedeni üzerinden yöneltilen sorulara maruz kalmaktadır.
Cinsiyet eşitsizliği nedir?
Mary Wollstonecraft Kadın Hakları Savunması metninde insan olmaları nedeniyle kadınların erkekler gibi aynı hak ve ayrıcalıklara sahip olması gerektiğine değinmektedir. Mary Wollstonecraft’a göre sahip olunan potansiyel kapasite açısından insanlar arasında herhangi bir farklılık yoktur. Kadının özgürlüğe kavuşması, ekonomik olarak erkekten bağımsızlaşması ve onunla eşit haklara sahip olması önemlidir. Kadınlar ve erkekler arasındaki doğuştan gelen biyolojik fark sorun değildir. Sorun; duygu, düşünce, davranış, yetenek ve sahip olunan fırsatlar açısından kadın ve erkek arasında farklılık oluşması ve bu farklılığın toplumsal pratiklere dönüşmesidir (4). Videoda Scarlet’e sorulan diyet sorusuyla Robert Downey JR’a sorulan sorular çok farklıdır. Robert Downey JR’a yeteneğiyle ilgili soru sorulmaktadır. Yöneltilen sorudan çıkarılacak sonuç erkek bir oyuncunun canlandırdığı karaktere bir şeyler katabilme yetisine sahip olmasıdır. Oysa kadın oyuncu bu algıya sahip değildir. Kadınların yetenekli olabileceği ve canlandırdığı karaktere kendinden bir şeyler katabileceği düşünülmemektedir. Bu durum toplum içinde doğal görülmekte ve cinsiyet eşitsizliği yaratmaktadır.
Kabul gören hegemonik erkeklik biçimi, erkeklerin kadınlardan üstün olduğunu vurgulamaktadır. Çeşitli nedenlerle hegemonik erkeklik, bu amaçtan uzaklaşırsa erkeklik krizi yaşanıyor. Erkeklik krizinin ardından farklı aktörlerin katılımıyla kolektif bir şekilde yeni erkeklik oluşuyor. Erkeklerin kadınlardan üstün olduğunun öne sürüldüğü cinsiyet rejimleri ve düzenleri yeniden üretiliyor (5). Birçok toplumda kadınlar, iş gücünün önemli bir parçası olduğu halde, erkeklere göre daha az söz söyleme hakkına, güce ve statüye sahipler. Videoda Scarlett Johansson ve Avengers filminde rol alan farklı cinsiyetlerdeki oyuncuya yöneltilen sorulardan erkeklerin kadınlardan üstün olduğunun düşünüldüğü sonucu çıkarılmaktadır. Çünkü erkek oyuncuya üretkenlikleri ilgili soru yöneltilirken kadın oyuncuya kadın bedenini daha güzel göstermek için uygulanan beslenme biçimiyle ilgili soru yöneltilmektedir.
Cinsiyetçi gelenek
Videonun ikinci bölümünde yine Avengers karakterlerinin yer aldığı bir röportajda muhabir Scarlett Johansson’a canlandırdığı karakter için “grubun seksi olanı” der (2).
Scarlett sorulan sorudan oldukça rahatsız olur ve soruya “Gerçekten mi?” diyerek karşılık verir. “Chris Hemsworth’u gördün mü?” diyerek sert bir şekilde devam eder. Scarlett sürekli kendisine seksi olmasıyla ilgili sorular yöneltilmesinden bezmiş bir tavır sergilemektedir. Bu soru kadın bedeninin bir obje olarak görülmesine örnektir. Erkeklerin kadınlardan beklentisi Afrodit gibi güzel olmalarıdır. Bir kadın, hangi meslekte olursa olsun, ondan beklenilen seksi olmasıdır. Yöneltilen soru bu cinsiyetçi geleneğe dayalı bir durumdur.
Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle kadınlar daha az sağlıklı ve daha az iş gücüne katılan, daha düşük eğitimli ve daha az gelir getiren işlerde çalışmak zorunda kalmaktadır. Kadınlar ikinci sınıf insan muamelesi görerek toplumsal hizmetlerden zamanında yararlanmaları engellenmektedir. Bu yüzden kadın güçlendirilmeli ve konumu geliştirilmelidir (6). Videoda muhabirlerin cinsiyetçi gelenekle sorularını sordukları gözlemlenmektedir. Scarlett’in filmde rol alan erkeklere göre daha az başarılı olduğunu kanıtlamak amacıyla cinsiyetçi sorular sorulmaktadır. Filmin gişe rekorları kırmasında Scarlett’in bir etkisi yokmuş gibi cinsiyetçi geleneğe uygun olarak sadece seksi olduğu üzerinde durulmaktadır. Kadın olduğu için Scarlett’e ikinci sınıf oyuncu muamelesi yapıldığı gözlemlenmektedir.
Cinsiyetçi dil
Videonun son bölümünde Scarlett Johansson daha soru yöneltilmeden gardını almaktadır. Sürekli benzer sorularla karşılaşan oyuncuya tekrar cinsiyetçi bir soru yöneltilmektedir. Muhabir Avengers filminde kullandığı “moda unsurlarını” sorunca soruya çok şaşıran Scarlett “Ne?” diyerek tepki gösterir (2). Muhabir “Moda unsurları” diye tekrarlar. Scarlett “Moda sorusu mu geldi gerçekten?” diyerek soru yineler. Herkesle birlikte güler ve ayağa kalkarak “İşte moda unsurları karşınızda’” diyerek soruya alay ederek cevap verir. Daha sonra soruyu nasıl cevaplayacağını bilmediğini vurgular. “Moda unsuruymuş” diyerek tekrar güler ve 10 yıldır filmde tek parça deri bir elbise giydiğini söyler. Salondaki herkes güler. Muhabire dönerek canlandırdığı karakterde görmek istediği moda unsuru olup olmadığını sorar. Kullandığı jest ve mimiklerden muhabirle alay ettiği anlaşılmaktadır. Çünkü muhabir de kendisiyle alay eder gibi bir soru yöneltmiştir ve Scarlett cinsiyetçi tutumlarla sorulan sorulardan oldukça rahatsız olmaktadır. Bu videoda muhabirin Scarlett’in canlandırdığı karakterle ilgili çok fazla bilgisinin olmadığı görülmektedir. Soru sadece sorulmak için yöneltilmiş bir soru gibi görünmektedir. Scarlett karakteri canlandırdığı 10 yıl boyunca aynı renk elbiseyi giymiştir. Ayrıca soru cinsiyetçi bir dil kullanılarak sorulmuştur. Moda denilince akla kadın ve kadın giysileri gelmektedir. Bu durum, modanın sadece kadının sorunu olduğu gibi bir algı oluşturmaktadır. Muhabirin bu algıyla sorusunu yönelttiği düşünülmektedir. Çünkü muhabir, kadınların anlayabileceği şeyin moda olduğu öngörüsüne göre davranmıştır. Bu düşünce topluma yerleşmiş yanlış bir kalıptır ve moda sadece kadına özgü değildir.
Cinsiyetçi izlerin silinmesi
Cinsiyete dayalı ayrımcılık aile içinde başlar. Kültürel değerler ile kız ve erkek çocuklar farklı yetiştirilir. Bu nedenle toplumsal cinsiyet eşitsizliğine onay veren kadın ve erkekler ortaya çıkar. Toplumun kadına biçtiği rol ve beklentilerden dolayı, kadın eğitim, evlilik ve çalışma gibi konularda karar vermekte ve kararlarını uygulamakta engellenmektedir. Toplumsal cinsiyet, kadının kültürel yönden daha az değerli olmasına neden olmaktadır (7). Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin ortadan kalkması için kadının güçlendirilmesi gerekir. Videoda soruları yönelten muhabirler kendilerine biçilen kültürel değerlere göre hareket ederek cinsiyet eşitsizliğine dayalı sorular yöneltmektedir. Soruların yöneltildiği kişi ünlü bir oyuncu bile olsa soruların içeriği kadınlara daha az değer verildiği sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Bu kalıplaşmış ve yanlış cinsiyet izlerinin silinmesi; kadının toplum içinde hak ettiği yere yükseltilmesi gerekmektedir.
Bir başka videoda Scarlett’e canlandırdığı Black Widow karakterinde giydiği elbisenin altında iç çamaşırı giyip giymediği sorulur. Scarlet bu soru karşısında çok şaşırır ve “Ne zamandan beri röportajlarda iç çamaşırı soruluyor?” diyerek tepkisini gösterir (8).
Kadın denilince akla kadın bedeninin ve giysilerinin gelmesi erkek zihniyetiyle oluşturulmuş cinsiyet izleridir. Kadın erkek kadar değerli, güçlü ve yeteneklidir. Toplumsal cinsiyet izlerinin yer aldığı videodaki bu durum kadına yöneltilen cinsiyetçi soruların ve cinsiyet baskısının bir başka örneğidir.
Sonuç
Kadın ve erkeklerin kimlikleri belirlenirken aile ve sosyal kurumların kadına ve erkeğe yönelik kimlik tanımlamaları önemlidir. Kadının toplumsal yaşamda hak ettiği değeri alması sağlanmalıdır. Kadınlar iş hayatında avantajlı duruma getirilmelidir. Kadın ve erkeklere eşit olanaklar sunulmalı ve geleneksel anlayış yok edilmelidir. Ayrıca geleneksel aile yapısı değişmeli ve eşitlikçi ilişkilerin yer aldığı aile yapıları oluşmalıdır.
Yapılan çalışmada cinsiyet eşitliğini savunan oyunculardan biri olan Scarlett Johansson’a yöneltilen cinsiyetçi sorular ele alınmıştır. Ünlü bir oyuncu olmasına rağmen aynı filmde yer alan erkek oyuncularla eşit koşullara sahip olmaması üzerinde durulmuş ve soru soran gazetecilerin ayrımcı tutumları eleştirilmiştir.
Sonuç olarak kadınlara yöneltilen cinsiyetçi dilin değişmesi ve erkeklerle eşit olduklarının kabul edilmesi gerekmektedir. Kadınların maruz kaldığı cinsiyet ayrımcılığına son verilmelidir. Kadınları ötekileştiren, hor görülmelerine ve kadın bedeni üzerinden baskı altında tutulmalarına neden olan toplumsal cinsiyet izleri silinmelidir.
Benian ÜZER
Kaynaklar
(1) URL_1 https://tr.wikipedia.org/wiki/Scarlett_Johansson
(2) URL_2 https://www.youtube.com/watch?v=ehjn5Dfkt4g
(3) Pekel, E. (2019). Toplumsal cinsiyet rolleri ve kadının çalışma hayatındaki konumu. Balkan ve Yakın Doğu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 30-39.
(4) Aktaş, G. (2013). Feminist söylemler bağlamında kadın kimliği: Erkek egemen bir toplumda kadın olmak. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 30(1).
(5) Özbay, C. (2013). Türkiye’de hegemonik erkekliği aramak.
(6) Bal, M. D. (2014). Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğine Genel Bakiş. Kadın Sağlığı Hemşireliği Dergisi, 1(1), 15-28.
(7) Dinç Kahraman, S. (2010). Kadınların toplumsal cinsiyet eşitsizliğine yönelik görüşlerinin belirlenmesi.
