Akademik yazılarda tümdengelim (dedüksiyon), tümevarım (endüksiyon) ve abdüksiyon, bir tür argümantasyon olarak kabul edilebilir:

• Tümdengelim: Bir argümanı destekleyecek veri bulma
• Tümevarım: Bazı verileri açıklayacak bir argüman bulma
• Abdüksiyon: Veriden argümana geçişe olanak veren değişken elde etme

Uygulamada ilki en iyisidir: Konuya dair bildiğiniz şey üzerine bir argüman oluşturun, ardından boşlukları dolduracak araştırmalar geliştirin (aktif okuma). Bu okuma miktarını kesin biçimde azaltır ve  sizin sesinizin yazıda güçlü çıkmasını sağlar.

İkincisi daha yaygın fakat daha az etkilidir: Önce konuyu araştırın, ardından araştırmaya dayalı olarak bir argüman oluşturulmaya çalışın (reaktif yazma). Ancak bu yöntem sorunludur çünkü aşırı okuma gerektirdiği için bir tıkanma durumu yaşanabilir ve metinde sizin sesiniz başkalarının sesi tarafından kolayca kısılabilir.

Üçüncüsü ise eleştirinizi derinleştirir: Argümanınızın altında yatan varsayımları veya onun koşullarını açık seçik hale getirin (aktif yazma). Bunu yapmak, argümanınızı sorunsallaştıracak hatta yabancılaştıracaktır (defamiliarize – alienation)… Fakat metinde, sesinizin daha belirgin hale gelmesine olanak sağlar.

Çıkarımın Üç Farklı Türü

“Olgu”, “kural” ve “olay” terimleri, Orta Çağda basit bir tasımda sırasıyla “sonuç”, “büyük terim” ve “orta terim” denilen kavramlara karşılılık gelirler.

1. Kural, yasa, Büyük Öncül (MP)
2. Olay, Neden, küçük öncül (mp),
3. Olgu, Tepki,  Sonuç.

Böylece aşağıdaki şemayı elde ederiz:

Dedüksiyon (Tümdengelim)

• X => Y formunda bir olay ve bir orta terim içerir
• Y => Z formunda onu kural ve büyük terim ile eşleştirir
• O halde X => Z’dir formunda bir olgu ve bir C’ye bağlar.

Örnek:

1. Bütün bekârlar, evli olmayanlardır (Kural / MP)
2. Hank Moody bir bekârdır. (Olay / mp)
3. O halde Hank Moody evlenmemiştir.  (Olgu / Sonuç)

Dedüksiyon a’nın bir sonucu olarak b’yi çıkarmaya izin verir.  [1]

Endüksiyon (Tümevarım)

• X => Y formunda bir a Olayı içerir.
• X => Z formunda bir a Olgusu ile onu eşleştirir.
• O halde Y => Z formunda bir Kural  ile ilişkilendirir.

İstatistiksel Tasım

1. İnsanların% 90’ı sağ elini kullanır.
2. Joe bir insandır.
3. O halde Joe de muhtemelen sağ elini kullanır.

Analoji argümanı 

1. Joe uzun boylu, zayıf ve atletiktir.
2. Hank uzun boylu ve zayıftır.
3. O halde Hank da muhtemelen atletiktir.

Endüksiyon a, b’yi içerdiğinde b’nin çoklu görünüşlerinden a’yı çıkarımaya izin verir [2].

Abdüksiyon 

• X => Z formunda, bir a Olgusu içerir.
• Onu, Y => Z formunda bir a Kuralı ile eşleştirir.
• O halde X => Y formunda bir a Oayı ile açıklar.  ilan eder.

Örnek:

1. Çimler ıslaktır.
2. Dün gece yağmur yağdıysa çimler  ıslanmıştır.
3. Dün gece yağmur yağmıştır.

Abdüksiyon b’nin bir açıklaması olarak b’ye izin verir [3]. Hatta daha özet şekilde…

Dördüncü tip tasım bir retrodiksiyondur; “sonuçtan hareket ederek koşullu öncüle ulaşan akıl yürütme”dir ve Pierce ondan bazen “koşullu çıkarım” diye söz eder (4).

Eninde sonunda verili bir fenomenin hangi koşullar altında gerçekleşeceğini tahmin etme beklentimizle ilgilidir [5]. Bu,  denilen bir galat-ı meşru meşru bir kullanımıdır, yani bir başka ifadeyle çıkarımın sonucunu teyit eder.

Bu, “post hoc ergo propter (bir olaydan önce geleni, o olayın nedeni olarak kabul etme)” denilen kusurlu  bir akıl yürütmenin meşrulaştırmasıdır, namı diğer sonucun doğrulanmasının.

Kaynakça:

[1] Synagögé.
[2] Epagögé, “bringing in”: “the adducing of particular examples so as to lead to a universal conclusion; the argument by induction” (Webster’s).
[3] Anagoge, “dragging away”: “An indirect argument which proves a thing by showing the impossibility or absurdity of the contrary”; a reductio ad absurdum (Webster’s).
[4] C. S. Peirce, “A Neglected Argument for the Reality of God” [1908], CP 6.469-70.
[5] C. S. Peirce, Letter to F. A. Woods [1913], CP 8.385-88.

Yazan: Sean Kohngarara Sturm

Çeviren: Mert KÜÇÜKVARDAR

Kaynak: https://seansturm.wordpress.com/2011/05/23