Gazetecilik pratiklerinde teknolojik gelişmelerin yarattığı değişim akademik araştırmaların ilgi alanı haline gelmiştir. Teknolojinin gazetecilik pratiklerine etkisi yeni bir çalışma alanı olmamasına karşın yazılımlarla oluşturulan otomatik haberler içinde birçok tartışma barındıran yeni bir alandır. Günümüzde gazetecilik ve bilgisayar mühendisliğinin çalışma alanları gitgide yakınsamaktadır. Bu da bizim otomatik haber üreten yazılımlar ve gazetecinin rolü ve yetenekleri konusunda tekrar düşünmemizi önemli kılar.
Robotların insanların yapabildiği tüm işleri üstlenecek olması ve insanları işsiz bırakacak olması senelerdir tartışılıyor. Şimdi bu durum gazetecilik sektöründe de belli oranda gerçekleşmeye başladı. Başlarda yalnızca beden gücü gerekli olduğu durumlarda robotların işimizi elimizden alacağı konuşulurken şimdi insanlar olmadan robotlar kendi başlarına iş görebilecek hale gelmektedir.
Robot Gazetecilik Nedir?
Yapay zekâ teknolojisindeki gelişmeler tüm sektörleri etkilediği gibi medya sektörünü de etkilemektedir. Özellikle son zamanların popüler konusu olan internet haberciliğini.
Algoritmaların verileri haber metinlerine dönüştürmesi ve haber sitesinde otomatik olarak yayınlanması ile robot gazetecilik pratiği ortaya çıkmıştır. Robot gazeteciliğin tanımları genellikle şöyledir:
- Yazılım tarafından oluşturulan içerik,
- Otomatik olarak üretilen içerik,
- Algoritmik haber,
- Bilgisayar tarafından yazılan haber,
- Otomatize edilmiş haber.
Nasıl Bir Robottan Söz Ediyoruz?
- Haber Sunan Robot
- Makine şeklindeki bir robottur.
- Yüzlerce haber spikerinin mimikleri robotlara yüklenir ve robotlar da taklit eder.
- Mutluluk veren bir haber sunarken gülen ifade, mutsuzluk veren bir haber sunarken ise üzgün ifade kullanırlar.
- Yazılım Tarafından Üretilen İçerik
- Bilgisayar içindeki botların bizim için sağladığı içeriklerdir. Şimdi yazılım tarafından üretilen içerik konusunda daha derine inelim.
Botlar Nasıl Çalışır?
Örneğin bir deprem haberi ile örnek verelim.
- Yazılımımız kandilli Rasathanesindeki API’ya bağlanır.
- Deprem olduğu takdirde veri çekilir.
- Depremin şiddetini, hangi gün ve hangi saatte olduğunu çekerek otomatik haber metnini bizim yerimize yazar. Hiçbir gazeteci müdahalesi olmadan veri çekerek, kendi kendine haber oluşturabilir.
Gazetecilerin rutin olarak yaptığı ve özellikle sayısal verinin çok kullanıldığı haberlerde artık gazeteciler yerine yazılımlar bu haberleri rahatlıkla üretebiliyor. Hava durumunda beklenenler, Euro’nun seyri, Dolar’ın yükselişi gibi haberler yazılımların ürettiği haberlere örnektir.
Algoritmaların Haber Oluşturma Süreci Nasıl İşliyor?
5N1K, algoritmaların haber oluşturma için erişmesi gereken bilgilerdir. Diakopolus (2014)’a göre algoritmaların haber oluşturma süreci:
- Verilerin çekilmesi
- Verilerin haber değeri olup olmadığının tespiti
- Uygun verilerin saptanarak önceliklendirilmesi
- Uygun verilerin haberle ilişkilendirilmesi
- Haber metninin oluşturulması
- Haber sitesinde yayımlanması
Robot Gazeteciliğin Kullanım Alanlarına Örnekler
- 2006 yılında Thomson Reuters’in (Kanada merkezli medya ve enformasyon şirketi) finans haberlerini derlemek için algoritmaları kullanacağını açıklaması önemli bir milat olarak kabul edilmektedir (Momus, 2006).
- Kasım 2010’da ise dijital medya şirketi Statsheet, kolej basketbol takımlarının 15 binden fazla maçına ilişkin oyun ön izlenimlerini de içeren haber metinlerini her ay, insan müdahalesine gerek kalmaksızın haberleştirmiştir (Statsheed, 2011). Böylece algoritmalar, oyun istatistikleri ve bir dizi basmakalıp söz aracılığıyla otomatik olarak haber yazabilecek yetkinliğe ulaşmıştır (van Dalen, 2012, s. 648).
- Alandaki bu ilk gelişmelere karşın, bazı kaynaklar Los Angeles Times’ın 2014 yılında deprem ile ilgili bir haberi otomatik yazılım sayesinde hızla yayınlamasını gerçek anlamda robot gazeteciliğin ilk örneği olarak kabul etmektedir. Ken Schwencke tarafından yazılan algoritma sayesinde haber, depremin meydana gelmesinden yalnızca üç dakika sonra yayına girmiştir (Oremus, 2014).
- Nortwestern Üniversitesi’nin akademik bir projesi olan StatsMonkey, Narrative Science’ın ilk prototipi olarak beysbol maçlarını özetlemiştir (Levy, 2012). Bu gelişmeden kısa bir süre sonra Forbes, ilgili kuruluş ile otomatik haber içeriği üretimi konusunda anlaşma sağlamıştır
- Associated Press ise Automated Insights ile ortaklık kurduğunu açıklayarak üç aylık finansal raporlarını otomatik olarak oluşturacaklarını duyurmuştur (Tornoe, 2014, s. 24).
Robottan Al Haberi adlı robot gazetecilik uygulaması – (Development of Robot Journalism Application: Tweets of News Content in the Turkish Language Shared by a Bot)
- Robottan Al Haberi adlı robot gazetecilik uygulaması, hava durumu, döviz kurları ve deprem hakkında belirli şablonlara veri yerleştirerek haber metni oluşturur.
- Robottan Al Haberi, Visual’de C# programlama dili kullanılarak geliştirilmiştir.
- Üretilen haber metinleri kurumlardan harici olarak toplanan verilerin sistem üzerinde uygun alanlara yerleştirilmesiyle şablon ve maksimum 280 karakter uzunluğunda, otomatik olarak paylaşılır.
Neden Gazetecilik Öğrencileri Kodlamadan Anlamak Zorunda?
“Artık programlamanın “kodlama” adı altında özellikle ilkokullarda öğretilmeye başlandığını, bunun da çağı yakalamanın, endüstri 4.0’ı ıskalamamanın bir gereği olduğunu görüyoruz. Diğer bir deyişle, gelecek nesil üniversiteye kodlama bilerek gelecek. Onlara bu bilgiyi meslek alanlarında nasıl kullanacağını da biz üniversitede öğreteceğiz. O zaman bizim de kodlama bilmemiz, yazılımlarla çalışmamız gerekmez mi” (Sütcü, Newslab Türkiye)?
Robot Gazetecilikle Birlikte Ortaya Çıkan Gelişmeler
Fırsatlar ve Faydalar (Tekno-iyimser yaklaşımlar)
- Otomatik metinler, gazetecilerin araştırmacı gazetecilik konusunda daha derinleşmesi için araştırma yapmasına vakit sağlayabilir.
- Gazetecilerin kendilerini ispatlamaya çalışması ile rekabet ortamının güçlenmesi
- Gazetecilerin yaratıcı ve analitik yeteneklerinin ön plana çıkması
- Daha ekonomik haber üretimi (Gazeteciye verilecek paradan daha az maliyetli)
- Daha hızlı haber üretimi
- Daha fazla haber üretimi
- Kişiselleştirilmiş haber içerikleri
- Araştırmacı gazetecilik için daha fazla zaman
Robot Gazetecilik Pratiğinin Tehditleri (Tekno-kötümser yaklaşımlar)
- Otomatik haber oluşturma ile rutin işleri haberleştirmede birçok gazetecinin işsiz kalması
- Eksik veya hatalı haber sunumu
- Belirsiz hukuki yükümlülükler, etik sorunlar. (Yazılımı yazan mı suçlu? Yanlış veriyi çeken yazılım mı? Yayınlayan platform mu? Yapılan hata, hukuki olarak kime/neye ait? Nasıl cezalandırılacak?)
- Gazetecilikte de çok tıklanan türler ve yazılımlar tekrar ederse gazetecilik kendini tekrar eder.
ROBOT GAZETECİLİK PRATİKLERİ ÜZERİNE OKUYUCULARLA YAPILAN ARAŞTIRMALAR
Kullanıcı, otomatik içeriği insan gazetecinin haberinden ayırabilir mi? (Clearwell, 2014)
- 45 kişilik iletişim öğrencileriyle yapılmış bir çalışmadır. Önlerine gelen metinlerin robot mu yoksa insan tarafından mı yazıldığını bilemiyorlar.
- Öğrenciler robotun yazdıklarını daha sıkıcı bulurken, insanın yazdığı haberi daha yaratıcı ve eğlenceli buluyorlar.
Gazetecilerin ve diğer okurların otomatik haber içeriğine yaklaşımları arasında farklar var mı? (Van der Kaa ve Krahmer, 2014)
- 230 kişi ile görüşülüyor. 45 tanesi ise gazeteci. Bir gazetecinin mi robot tarafından yazılmış haber metnini anlaması daha kolay yoksa sıradan kullanıcının mı?
- Gazetecilerin tecrübeleri dolayısıyla robotlar tarafından üretilmiş metinlerin tespitini yapmaları daha kolay oluyor.
İnsan mı Makine mi Yazdı?
The New York Times’ın “İnsan mı makine mi yazdı?” testine aşağıdaki linkten tıklayarak kendinizi insan veya robotun yazılarını ayırıp ayıramadığınız konusunda test edebilirsiniz.
SONUÇ
- Okuyucular haberleri nasıl teyit edecek? Algoritmaların teknik hatadan dolayı eksik/hatalı haber yazmadığına nasıl güveneceğiz?
- Robot gazeteciliğin temeli, Taylorist ve Fordist bir üretim ilkesine dayanır. Haber metinlerinin ve haber üretim sürecinin McDonaldslaşması, okuyucu açısından güvenilirlik sorunu ortaya çıkarabilir ve bu uygulama ile gazeteciliğin ‘insani’ yönünü giderek ortadan kalkar.
- Tüm bunlardan arınmak için bu alana daha çok yatırım yapılmalı ve geliştirilmelidir.
- Türkiye’de ve Dünyada kodlama yazan gazetecilerden ilham alınabilir.
- Kodlama öğrenerek robot gazetecilik konusunda kendimizi geliştirmeliyiz.
- Türkiye’de bu alanda hizmet verecek yeni bir medya kuruluşu kurabiliriz.
“İnsan duygularına, arzularına, tercihlerine zemin oluşturan biyokimyasal mekanizmaları ne kadar iyi anlarsak bilgisayarlar da insan davranışlarını analiz etmek, insan tercihlerini kestirmek, insan şoförlerin, bankacıların, gazetecilerin, avukatların yerine geçmekte o kadar başarılı olurlar.” (Yuval Noah Harari, 21. Yüzyıl İçin 21 Ders)
Yuval Noah Harari’nin bu sözlerinde belirttiği gibi, ilk önce kendi duygu, arzu ve tercihlerimize zemin olan biyokimyasal mekanizmalarımızı ne kadar iyi anlayabilirsek robotlar da bizim mesleklerimizin yerine geçmekte o kadar iyi olacaktır. Bu konuda tekno-iyimser ve tekno-kötümser yaklaşımlardan bahsetmiştik. Gelecek nasıl olacak belli değil ancak onu yaratmak da bizim elimizde. Dünyanın ve çocuklarımızın geleceğini iyi yönde şekillendirmek için elimizden geleni yapmalıyız.
Yelda Gündeğer
KAYNAKÇA
Aytekin, Ç., Tosyalı, H.(2020), Development of Robot Journalism Application: Tweets of News Content in the Turkish Language Shared by a Bot
Narin, B., (2017). Uzman Görüşleri Bağlamında Haber Üretiminde Otomatikleşme: Robot Gazetecilik. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, 27, 79-108.
Sayar,B. (2021), Yapay Zekâ ve Robot Teknolojisinin Gazetecilik Pratikleri Üzerindeki Etkileri
Narin, B., Yeni Medya Dolayımlı Haber – Robot Gazetecilik
Fırat, F., (2018), İNTERNET HABERCİLİĞİNDE YAPAY ZEKA TEKNOLOJİSİ KULLANIMI: ROBOT GAZETECİLİK YÜKSEK LİSANS TEZİ
Sütcü, C., (2018), R Dplyr paketi ile veri nasıl işlenir ve analiz edilir? Newslab Türkiye
