Kurgusal karakterler küçük yaştan beri maruz kaldığımız, karakterimizi şekillendiren ve ileride hangi mesleği icra edeceğimiz gibi konularda belirleyici faktörler olabilirler. Bu incelemede, etik uslamlamanın iki ana yolu olan deontolojik ve teleolojik yaklaşımlar ele alınarak Batman ve Yüzüklerin Efendisi’nde yer edinen Boromir karakterlerinin yaşadığı ahlaki ikilemler yüzeysel bir şekilde gözlemlenecek.
Ulaş Fakir yazdı.
Deontoloji ve Teleolojik Uslamlama
İncelemeye geçmeden önce kısaca deontoloji ve teleoloji ne demek bunları kısaca açıklayalım. Teleolojik uslamlamanın ana argümanı, bir eylemin iyi olmasının ölçütü o eylemin doğurduğu sonuçlardır. Kişi ne yaparsa yapsın eğer yaptığı eylemin sonucu alternatif eylemlerin sonucundan daha erdemli ise bu yaklaşım teleolojik uslamlamaya uyar.
Deontolojik uslamlamanın olaya bakışı ise asıl iyi olanın eylemlerimizin kendisi olmasıdır. Sonucu daha karlı ama kendisi etik dışı davranışları içeren bir eylem bu yaklaşımı savunanlar tarafından göz ardı edilir ve uygulanmaz.
Akıllarda iyi yer etmesi için bu iki yaklaşıma da birer örnek vermek gerekirse gizlice bir bakan odasını dinleyen bir gazeteciyi ele alalım. Özel yaşamın gizliliği ilkesini ihlal eden bu eylem, bakanın yolsuzluk yaptığı bilgisini ortaya çıkarma konusunda gazeteciye haber malzemesi veriyor. Medya etik ilkelerine aykırı olsa da, kamunun bu yolsuzluğu bilmesinin daha erdemli bir davranış olduğunu düşünen gazeteci haberi yayımladığında teleolojik uslamlama yapmış demek olurdu bu. Eğer etik ilkelere aykırı olduğu için bu yolsuzluğu haber yapmayı reddeder ise bu da deontolojik uslamlamanın bir sonucu olurdu.
Yüzüklerin Efendisi – Boromir
Birinci karakterimiz olan Boromir, Gondor Krallığı’nın hükümdarının oğlu ve tahtın baş varisi. Karanlıklar Efendisi Sauron ordularını toplayıp Batı’ya savaş açmaya hazırlanırken bilge elf Elrond başkanlığında toplanan ve Orta Dünya’nın tüm ırklarından temsilcileri bir araya getiren yüce divana Gondor temsilcisi olarak katılır. Büyülü güçlere ve sonsuz kudrete sahip, kullanan kişiyi güç zehirlenmesine yaşamasına sebep olan Tek Yüzük, yüzyıllar sonra Lord Sauron ile birlikte aynı anda tekrardan ortaya çıkmıştır ve ne yapılacağı tartışılır. Her ne kadar güç zehirlenmesine en yatkın ırk olan insan ırkından olan Boromir yüzüğü Sauron karşısında kullanmayı teklif etse de konsey bu kararı oy birliği ile reddeder.
Middle-Earth Marvels. “The Council of Elrond Scene 1- The Fellowship of the Ring.” Erişim: 24.12.2023.
Konseyin kararı dört hobbit, bir büyücü, iki insan, bir elf ve bir cüceden oluşan dokuz kişilik bir yoldaş grubu kurmak ve yüzüğü yok ederek Sauron’un eline geçmesini engellemek. Konseyin kararına riayet etmek durumunda olan Boromir yol boyunca ahlaki ikilem yaşamaktadır. Bir yandan asıl isteği yüzüğü Sauron’a karşı kullanıp konseyin kendisine atadığı sorumluluğu hiçe saymak, öte yandan kafasında soru işaretleri olmasına rağmen yüzüğü yok etmek.
Long Clips. “Fellowship of the Ring – Boromir tries to take the ring from Frodo.” Erişim: 24.12.2023.
Boromir’in bu konuya sonuçsalcı yaklaştığını söyleyebiliriz. Yüzüğü kullanmak eylemi konseyin kararına karşı gelse de güç zehirlenmesi yaşayacağını bilse de hedefi olan Sauron’u yok etmek onun için daha önemlidir. Nitekim Boromir ilk başından beri inandığı yol olan teleolojik yaklaşımı seçiyor ve yüzüğü gasp etmeye çalışıyor.
Egalmoth of Gondolin 01. “LOTR The Fellowship of the Ring – Parth Galen.” Erişim: 24.12.2023.
Batman – Batman
Henüz 7 yaşındayken arka sokakta gözünün önünde anne babasının öldürülmesine şahit olan Bruce Wayne, yaşadığı bu travmanın üstünü Gotham şehrinde asayişi sağlamak uğruna çok çalışarak örtmeye çalışır. Yeni bir persona yaratarak 7 yaşında küçük Bruce Wayne olarak girdiği o arka sokaktan Batman olarak çıkar. Batman’in ana prensibi kimseyi öldürmeden suçluları adalete teslim etmektir. Batmanseverler tarafından sürekli tartışma konusu olan bu öldürmeme eylemi kimilerinin kafasını karıştırır. “Batman sürekli olarak alaşağı ettiği düşmanlarını öldürse o suçluların gelecekte masumlara zarar vermesinin önüne geçmez mi” diye sorarlar. Batman’in neden öldürmediğine dair fikir ayrılıkları olsa da en nihayetinde Batman öldürmez ve suçlular hapisten çıkar çıkmaz suç işlemeye devam eder ve kısır döngü tekrarlanır durur. Batman’in bu tutumu ideallerine ne kadar bağlı olduğunu ve bir suçlunun gelecekte öldüreceği onlarca belki de yüzlerce insanı kurtarmak yerine prensiplerine bağlı kalması deontolojik ve ahlaki mutlakçılık tutumunun işaretidir.
LaBu. “Even after everything you’ve done… I would have saved you.” Erişim: 24.12.2023.
Yine, aşağıdaki videoda da ahlaki uslamlamaları sonucu kötü bir insanı öldürmenin mübah olduğunu düşünen polisler, Joker’i kurtarmak için hayatını tehlikeye atan Batman’i Joker’in partneri sanıyor. Her türlü kötülüğü yapmış olan Joker de Batman’in kendisini kurtarması karşısında şaşkınlığını gizleyemiyor:
- “Neden? Neden beni kurtarırsın ki? Seni öldürmek isteyen benim.”
